CÁC QUAN ĐIỂM BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC TRÊN THẾ GIỚI: PHẢN ÁNH TỪ MỘT SỐ CHÍNH SÁCH BẢO TỒN TÀI NGUYÊN RỪNG TẠI VIỆT NAM

TS. Dương Thị Bích Ngọc

Từ khóa:

Quan điểm bảo tồn, chính sách bảo tồn, tài nguyên rừng.

Tóm tắt

Các quan điểm bảo tồn đa dạng sinh học thường được phát triển dựa trên cách nhìn nhận mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Nghiên cứu tổng quan này giới thiệu và luận giải bốn quan điểm nền tảng trong bảo tồn đa dạng sinh học phổ biến trên thế giới và phân tích điểm một số chính sách bảo tồn tài nguyên rừng điển hình tại Việt Nam. Bốn quan điểm đó là i) “bảo tồn vị bảo tồn” (bảo tồn vì bảo tồn) đề cao giá trị nội tại của tự nhiên; ii) “bảo tồn bất vị nhân sinh” (bảo tồn không vì con người) hướng tới việc chống lại hay ngăn chặn các tác động tiêu cực từ con người đối với tài nguyên thiên nhiên; iii) “bảo tồn vị nhân sinh” (bảo tồn vì con người) đề cao giá trị sử dụng (kinh tế) của tự nhiên đối với con người; và iv) “bảo tồn đồng vị nhân sinh” (bảo tồn và con người) đề cao giá trị từ mối gắn kết (thiên về tinh thần, đạo đức) với tự nhiên của con người. Tại Việt Nam, các chính sách về rừng đặc dụng, đóng cửa rừng, chi trả dịch vụ môi trường rừng và rừng truyền thống có nhiều nét tương đồng với bốn quan điểm trên. Các chính sách rừng được phát triển dựa trên việc học hỏi từ bên ngoài hay để giải quyết yêu cầu bức thiết từ bên trong đều không sai nhưng là chưa đủ. Mỗi quốc gia sẽ có đặc thù riêng về kinh tế, xã hội và văn hoá gắn bó với rừng. Do đó cần làm sâu sắc thêm những giá trị truyền thống mang tính gắn kết với rừng của dân tộc.

Tài liệu tham khảo

TÀI LIỆU THAM KHẢO

World Economic Forum, "50% of the global economy is under threat from biodiversity loss," F. A. Simon Torkington (Senior Writer, Ed., ed: Nature and Biodiversity, 2023.

Monre, "Vietnam’s National Biodiversity Report," 2011.

Monre, "Vietnam’s fifth national report to the united nations convention on biological diversity - Reporting period: 2009-2013," 2014.

Đinh Thị Hoa, "Nghiên cứu tính đa dạng thực vật tại khu bảo tồn thiên nhiên Xuân Nha, tỉnh Sơn La," Tiến sỹ, 2017.

Phan Minh Xuân, "Đa dạng thực vật thân gỗ trong rừng kín thường xanh hơi ẩm nhiệt đới ở khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu," Luận án Tiến sỹ, 2019.

Y.-G. Song, B. Petitpierre, M. Deng, J.-P. Wu, and G. Kozlowski, "Predicting climate change impacts on the threatened Quercus arbutifolia in montane cloud forests in southern China and Vietnam: Conservation implications," Forest Ecology and Management, vol. 444, pp. 269-279, 2019.

T. T. Vu et al., "An assessment of the impact of climate change on the distribution of the grey-shanked douc Pygathrix cinerea using an ecological niche model," Primates, vol. 61, no. 2, pp. 267-275, 2020.

H. D. Nguyễn and V. D. Vũ, "Bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam-mối liên hệ với Phát triển bền vững (SD) và biến đổi khí hậu (CC)," 2007.

S. Van Hoang, P. Baas, and P. J. Keβler, "Uses and conservation of plant species in a national park—a case study of Ben En, Vietnam," Economic Botany, vol. 62, no. 4, pp. 574-593, 2008.

M. Boissière, I. Basuki, P. Koponen, M. Wan, and D. Sheil, "Đa đạng sinh học và nhận thức của người dân sống ở vùng đệm khu bảo tồn về đa dạng sinh học: Trường hợp nghiên cứu ở bản Khe Trăn, Việt Nam," ed: Xuất bản tại Bogor, Indonesia: Trung tâm Nghiên cứu rừng quốc tế (CIFOR), 2006.

V. O. Tran, T. C. Nguyen, V. T. Nguyen, and V. L. Hoang, In situ conservation of native cardamom diversity in natural ecosystems of Vietnam: Lessons learned and policy issues (In situ Conservation of Agricultural Biodiversity on-farm: Lessons Learned and Policy Implications). 2005, p. 49.

T. N. H. Nguyen and N. T. Luu, "In-situ Conservation of Plant Genetic Resources in Vietnam: Achievements and Lessons Learned," The Conservation and Utilization of Tropical/Subtropical Plant Genetic Resources, 2007.

V. C. Pham, D. T. Ha, T. N. H. Nguyen, N. T. Luu, D. Jarvis, and B. Sthapit, "The historical development of in situ conservation in Vietnam: institutional arrangements for project implementation with multipartners," On-farm management of agricultural biodiversity in Vietnam, p. 6, 2001.

D. Willcox, "Conservation status, ex situ priorities and emerging threats to small carnivores," International zoo yearbook, vol. 54, no. 1, pp. 19-34, 2020.

H. Tin, T. Berg, and Å. Bjørnstad, "Diversity and adaptation in rice varieties under static (ex situ) and dynamic (in situ) management," Euphytica, vol. 122, no. 3, pp. 491-502, 2001.

J. Brunner, "Biodiversity conservation in Vietnam: A perfect storm," Unpublished Report, 2012.

M. Templier and G. Paré, "A framework for guiding and evaluating literature reviews," Communications of the Association for Information Systems, vol. 37, no. 1, p. 6, 2015.

S. Cummings, L. Haan, and A. Seferiadis, "How to use critical discourse analysis for policy analysis: a guideline for policymakers and other professionals," 09/01 2020.

P. Arias-Arévalo, B. Martín-López, and E. Gómez-Baggethun, "Exploring intrinsic, instrumental, and relational values for sustainable management of social-ecological systems," Ecology and Society, vol. 22, no. 4, 2017. [Online]. Available: https://www.jstor.org/stable/26799016.

H. Tallis and J. Lubchenco, "Working together: A call for inclusive conservation," Nature, vol. 515, no. 7525, pp. 27-28, 2014/11/01 2014, doi: 10.1038/515027a.

K. M. A. Chan et al., "Why protect nature? Rethinking values and the environment," Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 113, no. 6, pp. 1462-1465, 2016/02/09 2016, doi: 10.1073/pnas.1525002113.

G. M. Mace, "Whose conservation?," Science, vol. 345, no. 6204, pp. 1558-1560, 2014. [Online]. Available: https://www.jstor.org/stable/24917674.

M. Goh, "The Complex Values of Nature in Conservation Action," ed: 3Rs in Ecology – Reservation, Restoration & Reconciliation, 2019.

P. West, J. Igoe, and D. Brockington, "Parks and Peoples: The Social Impact of Protected Areas," Annual Review of Anthropology, vol. 35, no. 1, pp. 251-277, 2006/10/01 2006, doi: 10.1146/annurev.anthro.35.081705.123308.

S. H. M. Butchart et al., "Global Biodiversity: Indicators of Recent Declines," Science, vol. 328, no. 5982, pp. 1164-1168, 2010/05/28 2010, doi: 10.1126/science.1187512.

F. C. Bolam et al., "How many bird and mammal extinctions has recent conservation action prevented?," Conservation Letters, vol. 14, no. 1, p. e12762, 2021, doi: https://doi.org/10.1111/conl.12762.

A. Leopold, A Sand County almanac, and sketches here and there. Oxford University Press, USA, 1989.

"Ecuador First to Grant Nature Constitutional Rights," Capitalism Nature Socialism, vol. 19, no. 4, pp. 131-133, 2008/12/01 2008, doi: 10.1080/10455750802575828.

G. Tamulyte, "A river in New Zealand legally becomes a person," 2020. [Online]. Available: https://wilderness-society.org/

Manveena Suri "India becomes second country to give rivers human status," ed: CNN, 2017.

Q. T. Do, F. Bravo, R. Sierra-De-Grado, and V. S. Hoang, "Global biodiversity-related conventions on facilitating biodiversity conservation in Vietnam," Forest and Society, vol. 6, no. 2, pp. 489-502, 05/14 2022, doi: 10.24259/fs.v6i2.14473.

Quyết Định 523, "Phê duyệt chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050," Thủ tướng chính phủ,, 2021.

Pannature, "Đóng cửa rừng tự nhiên: Hiệu quả thực hiện và yêu cầu luật hoá," 2017. [Online]. Available: https://nature.org.vn/vn/wp-content/uploads/2017/09/010917PanNature_WS_Logging-Ban-Policies_TechReport_VN.pdf

Duong Thi Bich Ngoc, "Social aspects of forest and nature conservation in Vietnam," Doctoral, Radboud University, Nijmegen, ISBN 978-94-028-1566-5, 2019.

A. Millennium Ecosystem, Living beyond our means : natural assets and human well-being : statement from the Board (Millennium Ecosystem Assessment series). S. l.: Millennium Ecosystem Assessment (in English), 2005, p. 24 p. : col. ill.

R. Costanza et al., "The value of the world's ecosystem services and natural capital," Nature, vol. 387, no. 6630, pp. 253-260, 1997/05/01 1997, doi: 10.1038/387253a0.

J. Salzman, G. Bennett, and N. e. a. Carroll, "The global status and trends of Payments for Ecosystem Services. ," Nat Sustain vol. 1, pp. 136–144, 2018, doi: https://doi.org/10.1038/s41893-018-0033-0.

T. T. Pham, M. Hamilton, and C. Gallemore, "Kết quả ban đầu của đánh giá tác động Chi trả Dịch vụ Môi trường Rừng (PFES) đối với mạng lưới rừng và quản trị, thu nhập hộ gia đình và thực trạng mất rừng ở Việt Nam," 2021.

D. J. Mccauley, "Selling out on nature," Nature, vol. 443, no. 7107, pp. 27-28, 2006.

R. J. G. Van Den Born et al., "The missing pillar: Eudemonic values in the justification of nature conservation," Journal of Environmental Planning and Management, vol. 61, no. 5-6, pp. 841-856, 2018, doi: 10.1080/09640568.2017.1342612.

N. T. B. Duong and R. J. G. Van Den Born, "Thinking About Nature in the East: An Empirical Investigation of Visions of Nature in Vietnam," Ecopsychology, vol. 11, no. 1, pp. 9-21, 2019/03/01 2019, doi: 10.1089/eco.2018.0051.

S. Diver, M. Vaughan, M. Baker-Médard, and H. Lukacs, "Recognizing “reciprocal relations” to restore community access to land and water," International Journal of the Commons, vol. 13, no. 1, pp. 400-429, 2019.

T. J. M. Mattijssen et al., "Relational values of nature: leverage points for nature policy in Europe," Ecosystems and People, vol. 16, no. 1, pp. 402-410, 2020/01/01 2020, doi: 10.1080/26395916.2020.1848926.

L. Knippenberg, W. T. De Groot, R. J. G. Van Den Born, P. Knights, and B. Muraca, "Relational value, partnership, eudaimonia: a review," Current Opinion in Environmental Sustainability, vol. 35, pp. 39-45, 2018/12/01/ 2018, doi: https://doi.org/10.1016/j.cosust.2018.10.022.

Unep, "Decision IPBES-2/4 Conceptual framework for the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services .", 2014, vol. In Report of the Second Session of the Plenary of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services.

Hoàng Xuân Thuỷ and Đặng Xuân Trường, "Bảo tồn đa dạng sinh học, gìn giữ văn hoá truyền thống thông qua xây dựng hệ thống khu bảo tồn do cộng đồng quản lý," PanNature, 2018.

Quyết định 816/QĐ-BNN-KL Công bố hiện trạng rừng toàn quốc 2023, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, 2024.

Hội Đồng Dân Tộc Quốc Hội, "Báo cáo giám sát rừng giao cho đồng bào dân tộc thiểu số của Hội đồng dân tộc Quốc hội 2017," 2017.

J. D. C. Linnell, P. Kaczensky, U. Wotschikowsky, N. Lescureux, and L. Boitani, "Framing the relationship between people and nature in the context of European conservation," Conservation Biology, vol. 29, no. 4, pp. 978-985, 2015, doi: https://doi.org/10.1111/cobi.12534.

Tsiafouli Ma, Apostolopoulou E, Mazaris Ad, Kallimanis As, Drakou Eg, and P. Jd., "Human activities in Natura 2000 sites: a highly diversified conservation network. ," Environ Manage . , vol. 51, 5, pp. 1025-1033, 2013, doi: doi:10.1007/s00267-013-0036-6.

A. Coleman and T. Aykroyd, "Wild Europe and large natural habitat areas," Prague, Wild Europe, 2009.

Chỉ Thị Số 12, "Tăng cường các biện pháp cấp bách để bảo vệ phát triển rừng, nhằm chấn chỉnh, khắc phục thiếu sót, yếu kém và lập lại trật tự kỷ cương trong công tác tổ chức quản lý bảo vệ rừng," Thủ tướng chính phủ,, 2003.

Adb, "Climate Risk Country Profile: Vietnam," The World Bank Group and the Asian Development Bank., 2020.